เหลือสัมปยุตด้วยทุกขนิโรธคามินีปฏิปทา" นี้ไป. คำที่เหลือเป็นเช่นเดียวกัน
ทั้งนั้น ในวาระทั้งปวงแล.

ว่าด้วยปฏิปทา 60,000 นัย

ในวาระทั้ง 3 (ปัญจังคิกวาร อัฏฐังคิกวาร สัพพสังคาหิกวาร) เหล่า
นั้น พึงทราบโกฏฐาสแรกในโกฏฐาส 5 ของอัฏฐังคิกวารมีคำว่า การละตัณหา
และการละกิเลสทั้งหลายที่เหลือจากตัณหา ดังนี้ก่อน. ในการอาศัยฌานในโส-
ดาปัตติมรรคมี 10 นัย ด้วยอำนาจฌานที่เป็นจตุกนัยและปัญจกนัยอย่างละ 2
ในฐานะ 5 เหล่านั้น คือ สุทธิกปฏิปทา สุทธิสุญญตา สุญญตปฏิปทา สุทธิก-
อัปปณิหิตะ อัปปณิหิตปฏิปทา. แม้ในการอาศัยฌานที่เหลือก็อย่างนี้ เพราะ
ฉะนั้น ในการอาศัยฌาน 20 นัย จึงเป็น 200 นัย. 200 นัยนั้นคูณด้วย
อธิบดี 4 เป็น 10,000 นัย รวมนัยแม้ทั้งหมดคือ สุทธิกนัย 200 สาธิปตินัย
800 เป็น 1,000 นัย ด้วยประการฉะนี้. อนึ่ง ในโสดาปัตติมรรคฉันใด แม้
ในมรรคที่เหลือก็ฉันนั้น เพราะฉะนั้น จึงรวมเป็น 4,000 นัย. อนึ่ง ใน
โกฏฐาสแรก มี 4,000 นัย ฉันใด แม้ในโกฏฐาสที่เหลือก็ฉันนั้น เหตุนั้น
ในโกฏฐาสทั้ง 5 ในอัฏฐังคิกวารจึงเป็น 20,000 นัย ในปัญจังคิกวาร และ
ในสัพพสังคาหิกวารก็เหมือนกัน เพราะฉะนั้น นัยแม้ทั้งหมด พระศาสดาจึง
ทรงจำแนกไว้ 60,000 นัย แต่ในพระบาลีมาแล้วโดยย่อ บัณฑิตพึงทราบว่า
ชื่อว่า อภิธรรมภาชนีย์นี้ มีมหาวาระ 3 มีโกฏฐาส 15 ประดับด้วยนัย
60,000 นัย เป็นธรรมอันพระผู้มีพระภาคเจ้านำออกแสดงแล้ว ด้วยประการ
ฉะนี้.
วรรณนาอภิธรรมภาชนีย์ จบ

ปัญหาปุจฉกะ

[223] อริยสัจ 4 คือ
1. ทุกขอริยสัจ
2. ทุกขสมุทัยอริยสัจ
3. ทุกขนิโรธอริยสัจ
4. ทุกขนิโรธคามินีปฏิปทาอริยสัจ.

ติกมาติกาปุจฉา ทุกมาติกาปุจฉา

บรรดาอริยสัจ 4 อริยสัจไหนเป็นกุศล อริยสัจไหนเป็นอกุศล อริยสัจ
ไหนเป็นอัพยากฤต ฯลฯ อริยสัจไหนเป็นสรณะ อริยสัจไหนเป็นอรณะ ?

ติกมาติกาวิสัชนา

[224] สมุทยสัจเป็นอกุศล มัคคสัจเป็นกุศล นิโรธสัจเป็นอัพยากฤต
ทุกขสัจเป็นกุศลก็มี เป็นอกุศลก็มี เป็นอัพยากฤตก็มี สัจจะ 2 เป็นสุขเวทนา-
สัมปยุตก็มี เป็นอทุกขมสุขเวทนาสัมปยุตก็มี นิโรธสัจ กล่าวไม่ได้ว่า แม้เป็น
สุขเวทนาสัมปยุต แม้เป็นทุกขเวทนาสัมปยุต แม้เป็นอทุกขมสุขเวทนาสัมปยุต
ทุกขสัจ เป็นสุขเวทนาสัมปยุตก็มี เป็นทุกขเวทนาสัมปยุตก็มี เป็นอทุกขม-
สุขเวทนาสัมปยุตก็มี กล่าวไม่ได้ว่า แม้เป็นสุขเวทนาสัมปยุต แม้เป็นทุกขม-
เวทนาสัมปยุต แม้เป็นอทุกขมสุขเวทนาสัมปยุต สัจจะ 2 เป็นวิปากธัมมธรรม
นิโรธสัจ เป็นเนววิปากนวิปากธัมมธรรม ทุกขสัจ เป็นวิบากก็มี เป็นวิปาก.
ธัมมธรรมก็มี เป็นเนววิปากนวิปากธัมมธรรมก็มี สมุทยสัจ เป็นอนุปาทินนุ-